Sh*t, hij is uit! Dit gaat een van de weinige boeken zijn die ik vaker lees of luister. En die ik cadeau ga geven. Veel stof tot bespiegeling in dit boek. Ik ging zien om me heen hoe we de mythe van ‘de mens deugt in wezen niet’ in stand houden, welk effect dat heeft. Én ik zag en zie steeds meer wat ik zelf te doen heb om dat te veranderen. Dank Rutger voor dit werk!
Dit schreef ik als recensie op Storytel nadat ik ruim 11 uur luisterde naar Rutger die zijn boek voorlas. De grote hoeveelheid inzichten en andere invalshoeken op de wereld waren zo heerlijk om te horen, dat ik niet wilde dat het stopte. Wat een inspiratie.
Waar gaat het boek over?
Dit boek gaat over een idee dat wetenschappelijk al lang bekend is, maar dat je amper terugziet in de samenleving. Namelijk: we neigen van nature naar het goede. Het slechtste komt niet boven als er iets mis gaat, integendeel. De vraag die dan direct opkomt, is: ‘Maar hoe verklaar je dan Auschwitz?’. Die wordt natuurlijk behandeld, samen met hoe we ‘goed’ zijn geworden als mens met voorbeelden en ideeën over hoe het anders kan – een nieuw realisme. Het eindigt met tien leefregels die Bregman zelf uit het schrijven van het boek heeft gehaald.
Geïnspireerd vs. geactiveerd
Je herkent het vast: als multidonna vind ik het niet moeilijk om geïnspireerd te raken. Doe mij een stuk informatie dat een ander licht werpt op de wereld zoals ik ‘m ken, en mijn aandacht en juichende enthousiasme heb je.
Maar.
Inspiratie en inzichten zijn mooi, maar ze zijn pas nuttig als je ze door laat werken in je gedrag. Niets makkelijker dan baanbrekende inzichten opdoen en gewoon doorleven, toch?
Dus zo kwam het dat ik op een zondagmiddag ruzie had met zoonlief (10), hij in de afkoelmodus was en ik opeens dacht: ‘Ok, Beernink, hoe geïnspireerd was je ook al weer door dat boek van Bregman? Uitgaan van het goede, vragen stellen in plaats van oordelen? En met de kracht van verwachting? Als je nu al verwacht dat hij de hele avond gaat zeuren, wat denk je dan dat er gebeurt?!’
Drie inzichten en de maar-hoe-dan?!-vraag
Uit de vele inspiratiehaakjes die ‘De meeste mensen deugen’ biedt, zijn er drie die me momenteel bezighouden. Die mogen mijn gedrag wel veranderen! Ik licht ze hieronder toe en laat je meekijken met mijn maar-hoe-dan?!-proces.
- Spiegel eens niet: niet-complementair gedrag
- Pygmalion-effect: de kracht van verwachting
- Kijk uit met empathie
1 Spiegel eens niet!
De andere wang, noemt Rutger Bregman dit hoofdstuk in een Bijbelse verwijzing: Als iemand u op de ene wang slaat, keer hem dan ook de andere toe. Anders gezegd: doe niet hetzelfde als de ander, maar doe iets anders. Iets dat niet wordt verwacht.
Mensen spiegelen elkaars gedrag. In een goed gesprek met een bekende, is de kans groot dat je onbewust dezelfde lichaamshouding aanneemt. Als je een lach ontmoet op straat, lach je terug. Dit werkt ook als je zelf niet goed wordt behandeld: als iemand boos tegen je doet, neig je instinctief vaak naar boos terug doen. Zoonlief schreeuwt naar me, ik schreeuw terug.
En daar wringt de schoen: uitgaan van het goede vraagt in lastige situaties om tegen-intuïtief gedrag. Makkelijk gezegd, vet moeilijk gedaan, maar wel enorm helpend. Rustig reageren en bij de inhoud blijven van wat er wordt gezegd (of geschreeuwd) door mijn zoon, bijvoorbeeld. Niet-complementair gedrag wordt dit genoemd.
Een andere lastige zijn racistisch getinte berichten die een familielid van me deelt. Wat helpt me om dan toch het goede te blijven zien? Mijn eerste reactie is dat ik in de aanval wil gaan of de ander wil overtuigen, maar dat werkt natuurlijk niet. Welk niet-complementair gedrag helpt wel? En hoe zorg ik dat ik werkelijk zo reageer en niet stiekem wat aanvalsenergie tussen de regels door stop?
Een goede start is overigens deze tip van psychotherapeut Esther Perel: vraag niet ‘Hoe kun je dat nou denken/zeggen/delen?’ maar vraag: ‘Hoe ben je bij die mening gekomen?’
2 De kracht van verwachting
Bregman haalt het pygmalion-effect aan om te illustreren wat je mensbeeld voor invloed heeft. Het effect is oorspronkelijk gevonden in het onderwijs: des te meer een leraar verwacht van een leerling, des te beter gaat een leerling presteren. Door zijn of haar verwachting, behandelt de leraar de leerling zo dat deze beter gaat presteren. Onbewust natuurlijk, bijvoorbeeld door meer aandacht, complimenten en hoopvolle blikken.
Dus: als we verwachten dat de meeste mensen deugen, dan zullen we handelen vanuit die verwachting en krijgen we wat we verwachten. Zie daar het effect van een mensbeeld! Kun je nagaan wat er gebeurt als je verwacht dat de mens van nature slecht is…
Goed, terug naar het dagelijks leven.
In hoeverre ga ik uit van het goede? In zakelijke context gaat dat redelijk vanzelf (dacht ze glimmend). Maar eerlijk: hoe gaat dat in mijn privéleven? Wat verwacht ik eigenlijk – stiekem – van het gedrag van mijn zoon, bijvoorbeeld? Hij wordt makkelijk boos en verontwaardigd, dus is dat niet ook wat ik verwacht? En wat dus doorspijpelt in mijn gedrag? Tegelijk zie ik elke dag als nieuwe dag, en wat gisteren was is niet vandaag. Maar verwacht ik werkelijk iets anders of hoop ik erop en zijn mijn verwachtingen stiekem laaggespannen?
Food for thought.
3 Kijk uit met empathie
Het haakje waar ik van in de war raak, gaat over empathie, of beter: dat je het moet temperen. Empathie, je inleven in de gevoelens en/of de belevingswereld van een ander, is een bouwlamp, zegt Bregman in navolging van wetenschappers. Een felle schijnwerper die je blind maakt voor wat buiten het licht valt. Vaak zijn dat de mensen die verder van ons af staan, zoals vijanden en vreemdelingen. Sterker, empathie werkt wellicht racisme in de hand: “Het is een ongemakkelijke waarheid: empathie en xenofobie zijn twee kanten van dezelfde medaille.”
Oef. Maar…
In vele onderzoeken is gevonden dat empathie helpt in het bestrijden van racisme en discriminatie, zoals antropoloog Danielle Braun vertelde in de uitzending over racisme in De Stelling van Nederland.
Ook vertelt Bregman over de contacttheorie: contact hebben helpt tegen vooroordelen. Contact zorgt dat je meer weet over een ander. Gevolg lijkt me dat je je meer kunt inleven in die ander…dus toch weer empathie?
Voor mij in elk geval aanleiding om mijn eigen reacties in de gaten te houden. Wat gebeurt er als ik meevoel? Stel dat ik wat meer afstand houdt maar wel meeleef (=compassie), wat doet dat?
Ander mensbeeld, ander zelfbeeld?
Waar Rutger Bregman door het schrijven van zijn boek ‘De meeste mensen deugen‘ tot tien leefregels kwam, besloop mij tijdens het tikken van deze blog een inzicht. Een ander effect van het mensbeeld uit dit boek. Als je gelooft dat de mens van nature slecht is, dan vind je dus óók jezelf in wezen slecht. Dit idee zou zomaar de veroorzaker kunnen zijn van de (wellicht herkenbare) belemmerende overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’. Wat zou het voor ons zelfbeeld wel niet betekenen als we ons mensbeeld kantelen naar ‘de mens is van nature goed…en ik dus ook?’
Ik zie grootse effecten voor me! Doe je mee met het nieuwe realisme?
Martine Beernink, juli 2020.
